نشست حمل بلوچ، نخستین شهید مبارزه با استعمار /حمل چون رستم حافظ ایران بوده است

نشست «حَمَل بلوچ در آیینه میراث‌فرهنگی ایران: نخستین شهید مبارزه با استعمار» توسط پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و مدیریت فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی در محل پژوهشگاه برگزار شد.

 به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، حسین میرزایی استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست طی سخنانی گفت: جوامع محلی سرزمین‌های مختلف در برابر ظهور استعمار خنثی و بی‌تفاوت نبودند و از مرزهای ملی سرزمینی که به آن تعلق داشتند دفاع کردند. در کشورها و سرزمین‌هایی چون ایران، مصر، الجزایر و ... می‌توان این جنبش‌های محلی بر علیه استعمار را مشاهده کرد.

او با بیان اینکه این جنبش‌ها طلایه‌دار دفاع از فرهنگ ملی و استقلال سرزمینی کشورهایی چون ایران، مصر، الجزایر و ... بوده اند افزود: مبارزه حمل بلوچ با استعمار پرتغال را نیز می‌باید بر اساس این بخش از تاریخ مبارزه با استعمار در جهان مورد بررسی قرار داد. این بخش از تاریخ جوامع محلی ایران وارد ادبیات و فولکلور حماسی این کشور شده و به بخشی از حافظه تاریخی و شفاهی و فرهنگی ایرانیان تبدیل شده است. میرزایی در ادامه خواستار انجام مطالعات مردم‌شناختی بر  روی حافظه فرهنگی مبارزه با استعمار و تاریخ شفاهی آن در جوامع محلی ایران شد و لزوم برگزاری و برپایی همایشی را با عنوان جوامع محلی ایران و مبارزه با استعمار مطرح کرد.

علیرضا حسن‌زاده عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی در ادامه این نشست گفت: سیستان و بلوچستان یکی از مراکز فرهنگی و تمدنی ایران است و این خطه را می‌توان دژ مستحکم دفاع از فرهنگ و تمدن ایرانی و حافظ استقلال آن در طی تاریخ دانست.

او افزود: سیستان و بلوچستان با دریاچه هامون که خاستگاه زرتشت و در اساطیر ایرانی محل ظهور موعدان سه گانه زتشتی است، با کوه خواجه خود که راوی فرهنگ کهن ایران است، با یعقوب لیث صفاری که حافظ زبان فارسی و آیین‌های کهن آن چون سده بوده و ... قله رفیع فرهنگ ایرانی است.

حسن‌زاده خاطرنشان کرد: در کنار خراسان یکی دیگر از خاستگاه‌های مهم شاهنامه را باید سیستان و بلوچستان دانست و رستم ملی‌ترین و ایرانی‌ترین قهرمان تاریخ ما متعلق به این خطه است. حمل بلوچ را هم باید در سلسله‌ای از قهرمانان برزگ حافظ ایران مد نظر قرار داد که با نخستین و بزرگترین آن یعنی رستم پیوند فرهنگی، تاریخی و تمدنی عمیق دارد. او بدیل و همزاد رستم است.

او تصریح‌کرد: تنوع فرهنگی و همبستگی ملی ما ایرنیان تنها در عناصری چون پوشاک، خوراک، ادبیات و موسیقی تجلی پیدا نمی‌کند که همزمان این پیوند را می‌توانید در میراث و تاریخ استقلال و دفاع از ایران مشاهده کنید، به همین دلیل روز ملی خلیج فارس برای مثال روز عشایر ایران نیز هست چرا که عشایر ایران در برابر استعمار ایستادند. تاریخ استقلال و دفاع از ایران روز ملی تنوع فرهنگی و همبستگی ملی ما ایرانیان هم هست.

رییس پژوهشکده مردم‌شناسی افزود: معرفی حمل بلوچ این نخستین قهرمان و شهید مبارزه با استعمار از سوی مرحوم عبدالحسین یادگاری به ایرانیان در کتاب حماسه‌های مردم بلوچ نخستین بار صورت گرفت. البته باید از کمال خان هم یاد کرد هنرمند بزرگ و فقید بلوچ که حماسه‌های شفاهی مربوط به حمل را می‌خواند.

او گفت: حضور استعمار پرتغال بر استعمار انگلیس در خلیج فارس متقدم است و ایرانیان نخستین بار با استعمار پرتغال در خلیج فارس رو به رو شدند. حضور پرتغالی‌ها در خلیج فارس با تنش آنان با جوامع محلی ایران همراه شد و نخست این قوم ایرانی بلوچ به رهبری حمل بود که در برابر پرتغالی ها قرار گرفت. البته عشایر ایران هم به مبارزه با پرتغالی‌ها پیوستند و سرانجام پرتغالی‌ها مجبور به ترک خلیج فارس شدند. برخلاف آنچه در تاریخ استعمار به روایت اوکتاویو پاز شاعر بزرگ مکزیک در آمریکای لاتین مشاهده می‌کنیم، و در داستان حضور کورتز سردار اسپانیایی نمایانگر است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: حمل بلوچ فریب پرتغالی‌ها را نمی‌خورد و جایگاه والا و برجسته زنان بلوچ برخلاف داستان کورتز اسپانیایی مورد تاکید حمل بلوچ است. او عشق به دختر پرتغالی را در داستان‌های بلوچی رد می‌کند و زنان پرتغالی را قابل قیاس با زنان پاک و والا و بزرگ بلوچ نمی‌داند، به این ترتیب حمل هم نماد دلیری و هم پاکدامنی و عقلانیت و خرد است.

حسن‌زاده اظهارکرد: در تاریخ مبارزه با استعمار مبارزه با پرتغال بر مبارزه با انگلیس پیشی دارد و سپس ما با ظهور قهرمانان دیگری که در برابر استعمار انگلیس قرار می‌گیرند در بوشهر به رهبری رییس علی دلواری مواجه می‌شویم البته هر دو این قهرمانان که قهرمانان ایران بودند یعنی حمل و رییس علی دلواری شهید می‌شوند، از این رو حمل بلوچ را می توان نخستین قهرمان ایرانی مبارزه با استعمار در تاریخ کشور ایران و به ویژه خلیج فارس و دریای مکران دانست.

او گفت: گروهی قلیل سعی در تحریف روایت حماسی حمل بلوچ دارند و می‌گویند که سلسله صفویه با حمل بلوچ در جنگ بود، این امر واقعیت ندارد. نخست آنکه ژانر و گونه روایت‌های حماسی بلوچ از نوع افسانه یا همان لجند است که نمی‌توان برای آن برابر تاریخی یافت. دوم این که او به دست پرتغالی ها شهید شد و در روایت های بلوچی این ظهور پرتغالی‌ها است که آرامش ماهی گیران یا همان میدهای بلوچی را به هم می زند و دیگر این که سلسله صفویه با پرتغالی ها درگیر بود نه هم یپمان آنها . این سلسه بدون یاری جوامع محلی و اقوام ایرانی چون عشایر، بلوچ ها و غیره توان مقابله با پرتغال را نداشت. از این رو جایگاه حمل را می‌باید چون امام قلی و رییس علی دلواری در مبارزه با استعمار دید و آن را یکی از قله‌های تاریخ و میراث دفاع و استقلال در ایران دانست، بی شک به سلسله صفویه نقدهایی وارد است اما این روایت جعلی سعی در فروکاستن جایگاه حمل دارد و می‌خواهد از یک قهرمان ایرانی تصویری کاذب ارائه کند.

او افزود: ما در هر شهر از شهرهای کشورمان نیاز به میدان استقلال داریم که در آن مجسمه و تندیس قهرمانان محلی و ملی ما قرار بگیرد: تندیس رییس علی دلواری، حمل بلوچ و .... ما نیاز به تقویت ادبیات هرمنوتیک تاریخ استقلال و دفاع از ایران و مبارزه با استعمار داریم تا قهرمانان محلی ما که نماد دفاع از ایران بوده‌اند به شکلی تحریف شده از سوی گروه‌های جدایی طلب معرفی نشوند.

حسن‌زاده گفت: حماسه‌ای که مردم بلوچ برای حمل می‌خوانند نه تنها به گونه حماسه تعلق دارد بلکه آن را می‌توان یک سوگ سرود نیز دانست که در همه جای ایران برای قهرمان شهید که در برابر بیگانگان متجاوز می‌ایستاد خوانده می‌شود، به این ترتیب ادبیات مربوط به حمل پیوندی معنوی با ادبیات موسیقایی سایر اقوام ایرانی دارد.  حمل بلوچ همزاد رستم است و قهرمانی حافظ ایران. قوم ایرانی بلوچ همواره حافظ و مدافع سرزمین عزیزمان ایران در برابر بیگانگان متجاوز بوده است.

او با بیان اینکه سیستان و بلوچستان در مبارزه با استعمار بر سایر نواحی ایران پیشی دارد و آن را می‌توان طلایه دار دفاع از ایران و حافظ استقلال سرزمین عزیزمان ایران دانست تصریح‌کرد: باید جامعه سیستان و بلوچستان به عنوان یک قله رفیع فرهنگ و تمدنی ایران نماد توسعه باشد تا فقر و مشکلات اقتصادی باعث نشود با روایت های جعلی بر ریشه فرهنگی این قوم ایرانی گروهی قلیل بخواهند سایه بیاندازند و تاریخ دفاع از ایران را به تاریخ سلسله های محلی فرو بکاهند.

حسن‌زاده در پایان گفت: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یا سایر نهادها و مراکز خصوصی یا دولتی باید حمل بلوچ را به کودکان و نوجوانان ایرانی معرفی کنند.

افشین نادری کارشناس پژوهشکده مردم‌شناسی و محقق فرهنگ عامه به بحث درباره حمل بلوچ پرداخت و ادبیات شفاهی متعلق به او را حماسی- تاریخی دانست.

او از کمال خان یاد کرد و بخش‌هایی از آوازهای بلوچی مربوط به همل را پخش کرد. این نشست که به طور همزمان به صورت برخط پخش می‌شد با پاسخ به پرسش‌های حاضران در نشست پایان یافت. دبیری این نشست را پرویز فیضی کارشناس پژوهشکده مردم‌شناسی بر عهده داشت.